थारू समुदायका महिलाहरूले आजदेखि महान पर्व अष्टिम्की धुमधामका साथ मनाइरहेका छन्। वर्षमा एक पटक मनाउने अष्टिम्की थारू महिलाहरूका लागि सांस्कृतिक र धार्मिक दुवै दृष्टिले महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। अहिले थारू गाउँहरूमा अष्टिम्कीको रौनक छ।
श्रीकृष्ण जन्माअष्टमीको दिन हरेक वर्ष थारू समुदायका महिलाहरूले अष्टिम्की मनाउँदै आएका छन् । श्रीकृष्ण जन्माअष्टमी शब्दलाई थारू भाषामा ‘अष्टिम्की’ भन्ने गरिन्छ । ‘कान्हा’को जन्मदिनलाई थारू महिलाहरूले विशेषरूपमा मनाउने गरेको हुनाले यस दिनलाई थारू समुदाले अष्टिम्की भन्ने गरेको सस्कृतविद थारूको भनाइ छ।
अष्टिम्कीको उत्पत्ति ‘अष्टमीं टीका’ बाट भएको थारू सस्कृतविद अशोक थारूको भनाइ छ । उहाँको अनुसार श्री कृष्णलाई थारू भाषामा ‘कान्हा’ भन्ने गरिन्छ । अष्टिम्की’ को अर्थ भाद्र महिनाको अष्टमी तिथिमा श्रीकृष्ण ‘कान्हा’ जन्मेकाले उहाँलाई टिका लगाउनु हो ।
दुई दिनसम्म उल्लासमय बातावरणमा मनाउने अष्टिम्की पहिलो दिन थारू महिलाहरूले दिनभरी केही नखाई व्रत बस्ने गर्दछन् । अष्टिम्कीमा ‘कान्हा’ को जीवनी चित्रणमा भित्तेचित्र कोरेर धुमधामसँग टीका, फलफूल, अर्पण तथा दीप प्रज्वलन र जलले पूजा अर्चना गर्दै आएको घोराही उपमहानगरपालिका १० जलौराकी इन्दिरा चौधरीले बताउनुभयो । उहाँको अनुसार अष्टिम्कीको पहिलो दिन अर्थात व्रत बसेको दिन बिहानै महटावाको घरको बैठक कोठाको उत्तरपट्टी को भागमा लिपपोट गरी चुनले रङ्गाई श्रीकृष्ण भगवानको चित्र विशेष रूपमा बनाइन्छ ।
त्यसैगरी श्री कृष्णको दाँया सूर्य र बाँया भागमा चन्द्रमाको चित्र कोरिन्छ । यसैगरी दोस्रो लाइनमा सात भाइ कौरबको चित्र कोरिन्छ । त्यस्तै तलको भागमा दुलहा दुलही, दुलहीलाई पठाउन जान लागेको ‘डोली’, दुलहालाई पठाउन जान लागेको ‘डोला’ माछा, गङ्गता, बाघ, हात्ति, मयुर, सर्प, गाई, लगायत विभिन्न चरा र जनावरको चित्र बनाइन्छ ।
यसरी सबै चित्र बनाइसकेपछि बेलुका नजिकै खोलामा गाउँभरिका महिलाहरुले स्नान गर्ने गर्दछन् । त्यसपछि विभिन्न किसिमको रङ्गीचङ्गी रातो, कालोचोली, सेतो गुन्यु, लेहगाँ र घाँटीभरी थरिथरिको गरगहनाले सजिएर एकै समयमा गाउँभरिका महिलाहरु लामबद्ध भई बलिरहेको दियो, त्यसैमा रङ्गीचङ्गी फूल लिएर महटावाको घरमा गई पूजा गर्ने गरेको चौधरीले बताउनुभयो ।
यसरी गाँउभरिका महिलाहरू महटावा (बरघर) को घरमा जम्मा भइसकेपछि महटावाँकी श्रीमतीबाट अष्टिम्कीको पूजाको सुरुवाट हुनेगरेको चौधरीले जानकारी दिुनभयो । ‘यसरी भित्तामा कोरिएको चित्रको सबैभन्दा माथिको लाइनमा रहेको पाँच चित्रमध्ये बिचमा रहेका श्री कृष्ण (कान्हा) लाई टीका लगाएर अन्य चित्रमा क्रमशः सिन्दुरको टीका, कलशको जलद्वारा पूजा गर्ने गरिन्छ, उहाँले भन्नुभयो ।
पूजा गर्दा निकै रमाइलो हुने गर्छ । ठुलाबाट सानो क्रमशः पूजा गर्ने चलन हुन्छ । पूजासँगै सामूहिकमा अष्टिम्कीको गीत गाउने गरिन्छ’ उहाँको अनुसार पूजापाठ गरिसकेपछि घरमा गई फलफूल र दही खाई पुनः महटावाको घरमा गई रातभरि गीत गाएर जग्राम बस्ने गरिन्छ ।यसरी बिहान भइसकेपछि थारू महिलाहरूले बलिरहेको दियो ‘दीप पज्वलन’, खोलामा गई बगाउने गर्दछन् । जुन दिनलाई थारू भाषामा फह्रार भन्नेगरेको चौधरीले बताउनुभयो । फह्रारको नुहाईधुवाइ गरी आ–आफ्नो घरमा जान्छन । घरमा आइसकेपछि ५ देखि ७ थरिको तरकारी, अन्य मिठा परिकार आ–आफ्नो दाजुभाइको नाममा निकाल्ने गर्छन्, जसलाई थारू भाषामा अग्रासन भन्ने गरिन्छ । त्यही अग्रासन विवाहित महिलाहरूले आफ्नो दाजुभाइलाई अग्रासन दिन जाने चलन रहेको चौधरीले बताउनुभयो । अष्टिम्की पर्व दाङ, वाँके, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर र सुर्खेत जिल्लाका थारू समुदायका महिलाहरूले उल्लासमय वातावरणमा मनाउँछन् ।
